Увс аймгийн улсын бүртгэлийн хэлтэс

1686 онд Ойрад Монголын их хаан Галдан бошигт Хархираа голоос суваг татуулж, Увс нуурын хотгор Гурван тээл, Арсай, Мянган бэл, Хар толгой, Бор үзүүр зэрэг газруудад тариа тариалж эхэлсэн нь суурин амьдралын үндэс тавигдаж улмаар Улаангом сум (хотын) анхны шав тавигдсан гэж үздэг.

Дэлгэрэнгүй

ДЭД БҮТЭЦ

Улаангомоос Хандгайтын чиглэлд 120 км, Улаангом Наранбулаг Үзүүрийн булгийн чиглэлийн 300 орчим км, аймгийн төвд 29.3 гаруй км хатуу хучилттай замтай. Аэро Монголиа, Хүннү Эйр зэрэг авиа компаниуд агаарын шууд нислэгийг долоо хоногийн зургаан өдөр хийх болсноор жуулчдын цагийн зохицуулалт, аяллын хугацааг төлөвлөх нэгэн таатай орчныг бүрдүүлж байна. Эрчим хүчний эх үүсвэрийн хувьд ОХУ-аас эрчим хүч нийлүүлдэг, бүх сумын төв ББЭХС-д холбогдсон. Дулааны 1, 2-р станц албан байгууллага айл өрхийг дулаанаар хангаж байна. Харилцаа холбооны хувьд Монголын Цахилгаан холбооны суурин утас, Мобиком, ЖиМобайл, Юнитель, Скайтель зэрэг үүрэн телефоны хэрэглэгч бүх сумдад бий болж, интернет сүлжээ 18 суманд тавигдсан.

Дэлгэрэнгүй

БАЙГАЛИЙН НӨӨЦ БАЯЛАГ

Увс аймгийн нутагт ашигт малтмалын 303 орд, илрэлийг тогтоогоод байгаагаас өнөөгийн байдлаар ашиглаж байгаа 9 төрлийн ашигт малтмалын 33 орд, цаашид нарийвчлан судлах 153 орд, илэрц газар байна. Нөөц нь тогтоогдсон дээрх ордуудаас гадна алт, зэс, занар, давс, нефть, уран, мөнгө, төрөл бүрийн үнэт чулуунууд, шохой, тоосгоны орд газрууд зэрэг ашигт малтмалын нөөц бүхий орд илэрцүүд байгаа бөгөөд дээрх нөөцүүдийн хайгуулыг бүрэн хийлгэх, нөөцийг тогтоох, эдийн засгийн үндэслэлийг тооцох шаардлагатай байгаа юм. Газрын тос, нефть бүтээгдэхүүний хувьд Увс аймгийн газар нутгийн 80%-ийн талбайг эзэлсэн нарийвчилсан хайгуул хийх ажиллагаа эхэлж байгаа бөгөөд нефтийн томоохон орд Увс нуур, бөөрөг дэлийн элс буюу Увс аймгийн зүүн урд хэсэгт байх судалгааг геологич мэргэжилтнүүд тогтоогоод байна.

Дэлгэрэнгүй

УУР АМЬСГАЛ

Газарзүйн байрлал: Увс аймаг нь Монгол улсын баруун хязгаарт Их нууруудын хотгорт оршдог, 69.6 мянган ам дөрвөлжин км нутаг дэвсгэртэй, аймгийн нийт хилийн урт 1267 км. Баруун талаараа Баян-Өлгий аймаг, өмнө талаараа Ховд аймаг, зүүн талаараа Завхан аймаг, хойд талаараа ОХУ-ын Тува улстай 575км газар нутгаар хиллэн оршдог. ОХУ-ын Тува улсын Кызыл хотоос 436км зайтай, БНХакаси улсын Абакан хотоос -690км, БНАлтай улсын Горно-Алтайск хотоос 800км, Алтайн хязгаарын Барнаул хотоос 1040км, Новосибирск хотоос 1230км зайтай оршдог. Уур амьсгал: Хамгийн нам цэг нь далайн түвшнээс дээш 758.9 метрт буй Увс нуурын ай савын дархан цаазат газар бөгөөд хамгийн өндөр цэг нь далайн түвшнээс дээш 4250 метрт өргөгдсөн Цагаан дэглий оргил юм. Далайн түвшнээс 2400-4126 м өндөр мөнх цаст сүрлэг уулс, 9200 ам дөрвөлжин км талбай бүхий элсэн манхан, Увс, Хяргас, Айраг, Ачит, Үүрэг, Дөрөө зэрэг томоохон нуурууд, Тэс, Ховд, Хархираа, Түргэн, Хангилцаг, Туруун Завхан зэрэг том голууд нь Увс аймгийн байгалийн үзэсгэлэнг цогцлоон бүрдүүлнэ. Их нууруудын хотгор, Алтайн салбар уулсын бүсэд орших тул эрс тэс эх газрын уур амьсгалтай. Зун 7 сард +40-50 хэм халж, өвөл 01 сард -40, -50 хэм хүртэл хүйтэрдэг. Увс аймаг нь өндөр уул, ой тайга, өргөн тал, говь олон нуур, гол горхи зэрэг байгаль газарзүйн олон янзын онцлогт тохирсон төрөл бүрийн ургамал, ан амьтан элбэгтэй. 64 зүйлийн хөхтөн, 270 зүйлийн шувуу, 7 зүйлийн загас, 411 зүйлийн ургамалтай. Засаг захиргаа, хүн ам: Дөрвөд далай хаан, Зоригт хааны аймгийг нэгтгэж, 1925 онд Чандмань уулын аймгийг байгуулж, улмаар 1931 оны 2 сарын 6-нд Увс аймгийн хилийн заагийг тогтоосноор Увс аймгийн засаг захиргааны хуваарь үүссэн. Аймгийн төв нь Улаангом, засаг захиргааны нэгжийн хувьд 19 сум, 93 багтай, 2018 оны жил эцсийн байдлаар 22.0 мянган өрх, 83.6 мянган суурин хүн амтай. Аймгийн төв Улаангом хот нь 31.6 мянган оршин суугчтай, нийслэл Улаанбаатар хотоос 1336 км алсад оршдог.

Дэлгэрэнгүй

УВС АЙМГИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Увс аймгийн эдийн засгийн үзүүлэлтүүд: Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ:205,1₮ тэрбум Нэг хүнд ноогдох ДНБ-ний хэмжээ: 2.684.5 ₮ Аймгийн голлох салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан бөгөөд хөнгөн, хүнс, худалдаа, үйлчилгээ, уул уурхайн үйлдвэрлэл зохих хэмжээнд хөгжиж байна. 2018 оны эцэст аймгийн хэмжээнд 3175.3 мянган толгой мал тоолуулж 25.1 мянган тэмээ, 123.8 мянган адуу, 182.9 мянган үхэр, 1567.9 мянган хонь, 1275.5 мянган ямаатай болж таван төрөлдөө өнгөрсөн оноос өсч, нийт малын тоо 1.5 хувиар буюу 45.3 мянган толгойгоор нэмэгдсэн байна. Аймгийн хэмжээнд 57.9 мянган га-д газар тариалан эрхлэх тохиромжтой бөгөөд тариалангийн гол бүс нутаг Баруунтуруун суманд 40.0 мянга орчим га эргэлтийн талбайтай. Аймгийн хэмжээнд 2018 онд нийт 14580 га-д үр тариа тариалж үүнээс 20136.9 тн үр тариа хурааж, 265.8 га-д төмс тариалж 2814.3 тн хураан авч, 275.1 га-д хүнсний ногоо тариалж 2906.9 тн хурааж, 2367.5 га-д тэжээлийн ургамал тариалж 6801.2 тонныг хураан авч нийт 17.5 мянган га-д тариалалт хийлээ. Тус аймагт нүүрсний 3 орд, алтны 1орд , барилгын материалын түүхий эдийн 3, давсны чиглэлээр 3 аж ахуйн нэгжүүд үйл ажиллагаа явуулдгаас гадна хүнс, гурилын үйлдвэр, дулааны болон цахилгаан шугам сүлжээ, нийтийн аж ахуйн үйлчилгээ, худалдаа, хөнгөн үйлдвэрийн газрууд ажилладаг. Чацаргана нь Увс аймгийн брэнд бүтээгдэхүүн бөгөөд улсын хэмжээний нийт чацарганы 60% Увс аймагт ургадаг ба Увс аймгийн эрс тэс цаг агаарын нөхцөлд дасан зохицсон, хүний биед нэн хэрэгцээтэй витаминаар баялаг юм. Увсын чацарганыг БНХАУ-ын Тайванийн Олон Улсын Чанарын Лабораторит шинжлүүлж тослог, витаминлаг чанараараа хамгийн сайн бөгөөд олон улсын стандартыг хангасан гэж үнэлэгдсэнээс гадна чацаргана жимсийг Европын газарзүйн заалтад бүртгүүлэхээр Францын ХААЯ, Монголын Оюуны өмчийн газартай хамтран төсөл хэрэгжүүлж Европын холбоонд хүсэлтээ гаргасан байгаа. Увс аймагт чацаргана тариалдаг 205 гаруй иргэд, ААН байдаг бөгөөд жилд дунджаар 557.8 га талбайд чацаргана тариалж 792.8 тн ургац хурааж үүнээс аймгийн хэмжээнд 13 боловсруулах үйлдвэрт боловсруулан чацарганы цэвэр тос, шүүс, варень, цай, бальзам зэргийг үйлдвэрлэж дотоодын хэрэгцээг хангахаас гадна хөрш зэргэлдээ ОХУ, БНХАУ-ын Тайваньд нийлүүлж Япон улсад гоо сайхны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна. Аж үйлдвэр. Аж үйлдвэрийн чиглэлээр Увс аймагт 119 аж ахуйн нэгж, иргэд үйл ажиллагаа эрхэлж 2018 оны туршид 19.1 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж 21.6 тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийсэн ба нийт үйлдвэрлэлтийн 39.9 хувийг дулаан түгээлт усан хангамж, 53.4 хувийг боловсруулах салбарын үйлдвэрлэл, 6.7 хувийг уул уурхай олборлолт эзэлж байна. 2018 онд барилгын гүйцэтгэгч аж ахуйн нэгжүүд барилгын 23.1 тэрбум төгрөгийн БУИЗ-ын ажил гүйцэтгэсэн нь өнгөрсөн оноос 128.7 хувиар өссөн байна.
Гадаадаад худалдаа. Экспорт ба импорт.
2018 онд импортын хэмжээ 28154.9 мян.ам.долларт хүрсэн. Гол нэрийн бүтээгдэхүүнээс цахилгаан 111008.9 мянган киловатт, авто бензин 11727.7 тонн түлш 15928.6 тонн, хивэг 4934.6 тонн, овъёос 1155.9 тонн, мебел тавилга 591.0 ширхэг, банз 485.1 м3, ба бусад бүтээгдэхззн эзэлнэ. 2018 оны байдлаар экспортонд цай 7.6 тн, авто машин 1 ширхэг, монгол гэр 3 ширхэг, үхрийн мах 40 тн, хонины мах 19 тн, чулуулгийн дээж 0.5 тн, адууны мах 100 тн, брезинт 1100 м2, шашны эд зүйлс 512 ширхэг тус тус гаргаж экспорт 327.3 мянган ам доллар болсон байна.
Байгалийн нөөц, баялаг.
Увс аймгийн нутагт ашигт малтмалын 303 орд, илрэлийг тогтоогоод байгаагаас өнөөгийн байдлаар ашиглаж байгаа 9 төрлийн ашигт малтмалын 33 орд, цаашид нарийвчлан судлах 153 орд, илэрц газар байна. Нөөц нь тогтоогдсон дээрх ордуудаас гадна алт, зэс, занар, давс, нефть, уран, мөнгө, төрөл бүрийн үнэт чулуунууд, шохой, тоосгоны орд газрууд зэрэг ашигт малтмалын нөөц бүхий орд илэрцүүд байгаа бөгөөд дээрх нөөцүүдийн хайгуулыг бүрэн хийлгэх, нөөцийг тогтоох, эдийн засгийн үндэслэлийг тооцох шаардлагатай байгаа юм. Газрын тос, нефть бүтээгдэхүүний хувьд Увс аймгийн газар нутгийн 80%-ийн талбайг эзэлсэн нарийвчилсан хайгуул хийх ажиллагаа эхэлж байгаа бөгөөд нефтийн томоохон орд Увс нуур, бөөрөг дэлийн элс буюу Увс аймгийн зүүн урд хэсэгт байх судалгааг геологич мэргэжилтнүүд тогтоогоод байна.
Дэд бүтэц:
Улаангомоос Хандгайтын чиглэлд 120 км, Улаангом Наранбулаг Үзүүрийн булгийн чиглэлийн 300 орчим км, аймгийн төвд 29.3 гаруй км хатуу хучилттай замтай. Аэро Монголиа, Хүннү Эйр зэрэг авиа компаниуд агаарын шууд нислэгийг долоо хоногийн зургаан өдөр хийх болсноор жуулчдын цагийн зохицуулалт, аяллын хугацааг төлөвлөх нэгэн таатай орчныг бүрдүүлж байна. Эрчим хүчний эх үүсвэрийн хувьд ОХУ-аас эрчим хүч нийлүүлдэг, бүх сумын төв ББЭХС-д холбогдсон. Дулааны 1, 2-р станц албан байгууллага айл өрхийг дулаанаар хангаж байна. Харилцаа холбооны хувьд Монголын Цахилгаан холбооны суурин утас, Мобиком, ЖиМобайл, Юнитель, Скайтель зэрэг үүрэн телефоны хэрэглэгч бүх сумдад бий болж, интернет сүлжээ 18 суманд тавигдсан.

Дэлгэрэнгүй

АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ

Увс аймаг бол: - Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн нутаг - Дэлхийн хамгийн хойт захын анхны үүслээрээ байгаа “Алтан элс” бий. - Дэлхийд ховордсон Ирвэсийн өлгий нутаг - “Монголын 9 гайхамшиг”-ийн нэг Увс нуурын ай савын давтагдашгүй төрх - Түүх соёлын нандин өв дурсгал - Бий биелгээ, хуур, ардын өвөрмөц ахуй, зан заншил, соёл - Чацаргана, жамц давс, арвайн гурилаараа алдартай. -ОХУ-тай хил залгаа байнгын ажиллагаатай 2 боомттой. Увс аймаг нь аялал жуулчлалын бодлогоо тодорхойлсон бөгөөд томоохон нууруудаа түшиглэн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх боломжтой. Аймгийн төвөөс Увс нуурын аялал жуулчлалын бүс 21 км радиуст байдаг. Увс нуурын чиглэлд сайжруулсан замтай, Хяргас нуурын чиглэлд 190 км хатуу хучилттай авто замтай. Увс, Хяргас нуурын дэргэдэх аялал жуулчлалын 3 баазад цахилгаан дамжуулах агаарын шугам татсан. Эдгээр газруудад наран шарлагын газар байгуулах боломжтой. Увс, Хяргас нуурын ус эрдэслэг, харшил эмчлэх үйлчилгээтэй. Увс нуурын ай сав газар нь 1993 онд дархан цаазат газар, 1997 онд НҮБ-ын олон улсын шим мандлын нөөц газрын сүлжээнд, 2003 онд дэлхийн өвийн сүлжээнд, 2004 онд олон улсын ач холбогдол бүхий нүүдлийн шувууд олноор амьдардаг орчны тухай конвенцид тус тус нэгдэн орсон. Унаган төрхөөрөө байгаа онгон дагшин уулс, хангай, говь цөл хосолсон үзэсгэлэнт сүрлэг байгаль, олон ястны өвөрмөц ахуй, зан заншил, түүх соёлын дурсгалт газрууд олон байдагт тулгуурлан, аялал жуулчлал хөгжүүлэх өргөн боломжтой. Одоогийн байдлаар Хэцүү хад, Хар тэрмис, Онцын тасархай, Хархираа, Цүнхэг, Увс нуур зэрэг 8 жуулчны бааз, амралтын газар үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Дэлгэрэнгүй